ABRAMOWICE KOŚCIELNE

Obecnie istnieją Abramowice Prywatne i Kościelne. W przeszłości były tylko jedne Abramowice. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1398 roku1 (Abramowicze (patrz aneks)). Miejscowość stanowiła przez wieki własność szlachecką. Ówczesnym dziedzicem wsi był Sieciech z Grodźca i Wilczopola. Pierwsza informacja dotyczy nadania przez wspomnianego Sieciecha nowo zbudowanemu kościołowi w Abramowicach (wezwanie Św. Trójcy, NMP i ś. Jakuba) trzech niezasiedlonych łanów z zaroślami, karczmę oraz prawo połowu ryb na gruncie kościelnym na własny użytek plebana2. Dodatkowo Sieciech przekazał dziesięcinę snopową z ról dworskich.

Wynika z tego, że właśnie wybudowano tutaj nową świątynie, hojnie uposażoną przez dziedziców Abramowic i Wilczopola3.

W 1412 roku Sieciech wraz z żoną Dziersławą przekazał jeszcze plebanowi grunt zwany Kawejdol po lewej stronie drogi Lublin- Szczebrzeszyn, celem urządzenia stawu4.

Zanotowano imiona pierwszych plebanów w Abramowicach: Mirosław (1416-1420), Grzegorz (1441-1443), Klemens (1453), Maciej (1454-1462). Do parafii należały ówcześnie,oprócz Abramowic, Dominów, Skrzynice, Śmiłów i Wilczopole5. Plebani z Abramowic jeszcze w XV wieku znacznie powiększyli swoje posiadłości kupując kilka łanów gruntów od drobnych dziedziców z Wilczopola.

W początkach XV wieku Abramowice stały się wianem panien z miejscowego rodu szlacheckiego. W latach 1427-1466 dziedziczką wsi była Piechna żona Jana z Klimontowa i Ossolina kasztelana radomskiego. Właśnie w tym czasie rozpoczynała się wielka kariera rodu szlacheckiego herbu Topór z Ossolina, którzy z czasem doszedł do fortuny magnackiej i wielkiego znaczenia w Rzeczpospolitej. Abramowice stały się jedną z wielu posiadłości Ossolińskich6.

Ossolińscy dbali o rozwój wsi. W 1451 roku wyjednali u króla Kazimierza Jagiellończyka przeniesienie Abramowic na korzystne prawo magdeburskie7. Spowodowało to szybki rozwój wsi.

Za czasów Ossolińskich powstał tutaj również dwór oraz murowana baszta, która przetrwała zapewne aż do początków XIX wieku8. Miejscowy dwór i majątek w 1498 roku został zastawiony przez Ossolińskich na rzecz Piotra Pszonki z Babina9. Brak dokładniejszych danych dotyczących losów wsi w XVI wieku. Wiadomo jednak, że na początku XVII stulecia ten majątek trafił w ręce możnego rodu Gniewoszów z Oleksowa (okolice Kozienic). Informuje o tym spis podatkowy z 1623 roku. Wieś liczyła ówcześnie 18 półłanków osiadłych10, 11 zagród11, 3 zagrody bez ról12, od których płacono podatek. Właściciel- Mikołaj Gniewosz- płacił także podatek od 16 ubogich komornic13, rzeźnika, 6 piekarzów, od 3 kół rzecznych (młyńskich) i od koła stępnego14 (rodzaj koła młyńskiego). Wioskę zwano ówcześnie Jabramowice. Dziedzic wsi należał do znanych osobistości ówczesnej Rzeczpospolitej. W Herbarzach zapisano na jego temat: Mikołaj, dziedzic Świetlikowej Woli 1617 r., rotmistrz królewski 1621 r., tak jak i ojciec jego dzielny wojownik, znakomicie odznaczył się pod Zborowem. W 1630 r. chorąży lubelski, 1644 r. starosta radomski, umarł 1650 r15.

W pierwszej połowie XVII wieku wybudowano tutaj także murowany dwór. Datuje się jego powstanie na rok 1644. Być może został zbudowany w miejscu poprzedniego dworu. Obok dworu znajdowała się murowana baszta, która jak się przypuszcza, pochodziła jeszcze z czasów XV stulecia16. Po śmierci Mikołaja Gniewosza dobra Abramowice objął jego syn Jan kasztelan czechowski, który w historii kraju i regionu się nie odznaczył, ale w 1674 roku wybudował w Abramowicach nowy drewniany kościół, konsekrowany przez biskupa krakowskiego17. Według danych z 1676 roku Abramowice były dużą i zasobną miejscowością i siedzibą parafii. Mieszkała tu pewna grupa Żydów18. Gniewoszowie wydzierżawili ten majątek na rzecz Samuela Gruji19. Jan Gniewosz kasztelan czechowski zmarł w 1682 roku. Abramowice przejął jego syn również Jan. Herbarz A. Bonieckiego zapisał: Jan, kasztelanic czechowski, właściciel Abramowic i Woli, pod Lublinem, z podstolego sandomierskiego, kasztelan zawichostski (…) 20.

Jan Gniewosz kasztelanic czechowski nie długo dziedziczył w Abramowicach. W kilka lat potem (między 1683 a 1687) majątek kupił Tomasz Kazimierz Głuski z Głuska pod Karczmiskami. Głuscy należeli do ubogiej i średniozamożnej szlachty. Największą karierę w tym rodzie zrobił właśnie Tomasz Kazimierz Głuski. Notowano jego nazwisko podczas elekcji królewskiej Jana III Sobieskiego. W 1685 roku został podstolim lubelskim, a w 1694 roku podczaszym lubelskim. Uwieńczeniem kariery był senatorski urząd kasztelana gostyńskiego. Skupił dość duży majątek w tym również Abramowice i kilka wsi w okolicy. W 1688 roku na gruntach Abramowic i Dominowa założył miasto i nazwał je Głusko. Tomasz Kazimierz Głuski żenił się dwa razy i miał trzech synów.

Jednak najstarszy z synów został zakonnikiem, a dwaj młodsi zmarli wcześnie i bezpotomnie. Nie miał więc męskich dziedziców. Po jego śmierci (przed 1712 rokiem) cały majątek przejęła córka Urszula. Urszula Głuska wyszła za mąż za Felicjana Gałęzowskiego, syna Jana podczaszego lubelskiego herbu Tarnawa. Felicjan Gałęzowski zaczynał karierę jako pisarz lubelski. Z czasem został podstarostą lubelskim, podczaszym lubelskim (1712, tak jak ojciec i teść). W końcu został podsędkiem lubelskim (1718). W 1733 roku posłował na sejm. W 1735 roku został senatorem Rzeczpospolitej- kasztelanem lubelskim. Miał też urząd sędziego grodzkiego i starosty wąwolnickiego. Należał do najbardziej wpływowych osób w ówczesnym województwie lubelskim. Pisał się jako dziedzic Bełżyc, Głuska i Łaniąt. Miał zatem w swoich dobrach aż dwa miasta: Bełżyce i Głusko21. Dobra abramowickie Felicjan Gałęzowski objął przed 1712 rokiem, ponieważ z tego roku pochodzą dokumenty świadczące o tym, że był już dziedzicem Głuska i Abramowic22. Po śmierci kasztelana Felicjana Gałęzowskiego, w 1737 roku, jego majątek odziedziczyli wspólnie liczni synowie. W 1750 roku nastąpił dział między synami kasztelana; Aleksandrem i Stefanem Gałęzowskimi. W tym czasie dobra te obejmowały: Abramowice, Głusko, Dominów i części na Śmiłowie i Mentowie23.

Z czasem dobra Abramowice wraz z Głuskiem przeszły na własność Ewy z Gałęzowskich Kossowskiej, córki Felicjana Gałęzowskiego. Ewa była żoną Stanisława Kossowskiego starosty sieradzkiego. Za czasów Ewy i Stanisława Kossowskich nastąpiły duże zmiany w Abramowicach. Rozbudował się miejscowy drewniany dwór24. Dwór ten chwalił później w swoich pamiętnikach Kajetan Koźmian. Obok dworu powstał park dworski, istniały też stawy25. W miejscowym dworze mieszkali także liczni Gałęzowscy, krewni pani Kossowskiej, ponieważ w metrykach kościelnych Abramowic zachowały się akta urodzeń Gałęzowskich z drugiej połowy XVIII wieku26. W tym czasie proboszczem w Abramowicach został Wincenty Jezierski. Niektóre źródła tytułują go hrabią, lecz rodzina ta otrzymała ten tytuł dopiero w 1801 roku. Jezierski dopiero w kwiecie wieku wstąpił do stanu duchownego. W 1760 roku został księdzem27.Według Słownika Geograficznego Wincenty Jezierski wzniósł w Abramowicach murowany kościół w miejsce dawnego drewnianego28. Budowę kościoła ukończono zapewne w 1790 roku29. W ostatnich latach XVIII stulecia zmarł Stanisław Kossowski. Jego żona Ewa z Gałęzowskich była energiczną kobietą, zapewniła sobie dożywocie na niektórych majątkach Kossowskich i dodatkowo wymogła pozostawienie dóbr Abramowice z miastem Głusk w rodzinie Gałęzowskich. Na przełomie XVIII i XIX wieku dobra Abramowice przejmuje krewny Ewy Kossowskiej – Wincenty Gałęzowski. Niestety za jego czasów kwitnący niegdyś majątek podupada.

Wincenty Gałęzowski zmarł w 1833 roku i wtedy Abramowice wraz z Głuskiem przechodzą na własność Franciszka i Tekli ze Stamirowskich Grabowskich. Według przekazów w tym czasie dwór abramowicki był już zaniedbany i spalony. W kronikach z tamtego czasu zapisano: „ze starego pałacu istniały tylko fundamenty, a na nich była suszarnia i składownia”30. Franciszek Grabowski (17501-1836) był wybitną postacią swojej epoki. Herbarz Adama Bonieckiego zapisał o nim: Franciszek, jeden z najznakomitszych prawników swojego czasu, regent grodzki krasnostawski 1779 r., miecznik przasnyski 1784 r. i podstarości krasnostawski 1789 r., w końcu podkomorzy krasnostawski 1794 r. Po upadku rzeczypospolitej członek rządu tymczasowego w Lublinie 1809 r., członek rady stanu Księstwa 1810 r. Następnie mianowany przez Cesarza Aleksandra I-go członkiem komisyi, do ułożenia konstytucyi dla Królestwa Polskiego, został 1815 r. kasztelanem i sędzią najwyższej instancyi, a 1825 r. wojewodą [Królestwa Polskiego]. Właściciel Abramowic i Osmolic pod Lublinem, umarł w Osmolicach 10-go Marca 1836 r. Żonaty z Teklą ze Stamirowskich, córką Tomasza, starosty krasnostawskiego i Franciszki z Ostrowskich31. Franciszek Grabowski został pochowany na cmentarzu abramowickim32. Po śmierci Franciszka Grabowskiego dobra Abramowice, Głusk oraz Prawiedniki odziedziczył jego syn Kazimierz. Kazimierz, brat Tomasza, ur. 1789 r. (metr. w Krężnicy), właściciel Abramowic, zmarły 1838 r., zaślubił 1818 r. w Petersburgu Waleryę ze Strojnowskich, córkę Józefa i Wiktoryi z Bukowskich, bratankę senatora Waleryana Strojnowskiego i miał z niej syna Waleryana i córkę Maryę, właścicielkę Abramowic, żonę Feliksa Strojnowskiego. – zapisał Adam Boniecki. Wynika z tego, że Kazimierz Grabowski zmarł w 1838 roku, w dwa lata po ojcu (Kazimierz został pochowany również w Abramowicach). Dobra Abramowice i Głusk oddziedziczyła jego córka Maria, która w 1852 roku wyszła za mąż za Feliksa Strojnowskiego- kapitana wojsk rosyjskich. W ten sposób Abramowice stają się własnością Strojnowskich33.

Dwór Strojnowskich w Abramowicach należał do przodujących dworów na Lubelszczyźnie34. Za czasów Strojnowskich wybudowano w Abramowicach nowy dwór klasycystyczny. Powiększono znacznie miejscowy park. „Drzewostan parkowy zostaje urozmaicony gatunkami rzadszymi i egzotami. Przed dworem w miejscu jednej z kwater utworzono reprezentacyjny gazon i polankę widokową. (…) W ogrodzie stała oranżeria widoczna na planie z 1880 roku. Na wschodnim krańcu ogrodu spacerowego- wzdłuż kanału-przebiegała promenada ograniczona szpalerem grabowym z powiązaniami widokowymi na stawy”35. Feliks Strojnowski zmarł wcześnie w 1864 roku zostawiając wdowę i dwoje dzieci: Waleriana i Marię. Strojnowscy mieli jeszcze syna Stasia, który zmarł w dzieciństwie. Ciężko doświadczona śmiercią męża i syna, Maria z Grabowskich Strojnowska wystawiła figurę Matki Bożej przy katedrze lubelskiej. Figura stoi tam do dziś i skierowana jest w kierunku Abramowic36. „Z Powstania Styczniowego zachował się przekaz o wykryciu przez Kozaków transportu broni na rogatce miejskiej, w pobliżu dzisiejszego Placu Bychawskiego. Konwojujący broń szlachcic uciekł w kierunku Abramowic. Prawdopodobnie był to ktoś z rodziny właścicieli. Powstańcowi nie udało się zmylić pogoni, gdyż ścigający rozdzielili się, odcinając mu wszystkie drogi ucieczki. Otoczony, zastrzelił się w pobliżu stawów. Przypomina o tym brzozowy krzyż, stojący na pomniku - kurhanie w pobliżu dzisiejszej szpitalnej kotłowni”37. Tuż po Powstaniu Styczniowym ziemia dworska w Abramowicach została uwłaszczona. Strojnowska musiała przekazać grunty mieszczanom z Głuska i włościanom z Abramowic. Majątek został uszczuplony i w 1883 roku Strojnowska sprzedała go Nachmiaszowi Weissbergowi za 420 000 rubli. Od rodziny Weissbergów dobra abramowickie 1910 roku kupił Henryk Sachs. Po Powstaniu Styczniowym rząd carski uwłaszczył rozległy majątek proboszcza abramowickiego. Wokół dawnego kościoła istniała miejscowość zwana odtąd Abramowice Kościelne. Właśnie to było pierwotne miejsce osadnictwa w tej okolicy. Nieco dalej, na dawnej ziemi dworskiej (prywatnej), powstała osada Abramowice Prywatne. Ówczesne Abramowice były najbardziej uprzemysłowioną miejscowością całej gminy Zemborzyce. Tutaj znajdowała się gorzelnia oraz cegielnia38. Henryk Sachs należał do dobrych gospodarzy i podniósł miejscowy folwark na wysoki poziom39. Sachsowie pochodzili z Niemiec. Ich majątek liczył prawie 500 ha. Sachs był na tyle uznanym gospodarzem w gminie, że wybrano go w 1910 roku na sędziego gminnego40. Od 1918 roku Sachs zasiadał również w Radzie Gminy i sprawował w latach dwudziestych funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej. Świadczy to o zaufaniu mieszkańców gminy do Sachsa. Sachs należał też do Korporacji Concordia.

Akademickiego stowarzyszanie na KUL-u nawiązującego do tradycji Filomatów i Filaretów. W 1921 roku w Abramowicach Kościelnych notowano 22 domy i 178 mieszkańców, w tym 2 prawosławnych41. Okres międzywojenny to czas wielu zmian w Abramowicach. W latach 1927-1939 Sachsowie przeprowadzali częściową parcelację prywatną majątku42. W latach 1936-1941 w Abramowicach przeprowadzono także scalenie gruntów43. „Ostatnim właścicielem Abramowic był Mieczysław Sachs, syn Henryka. Odmówił podpisania volkslisty, za co został aresztowany przez okupanta. Sachsowie cieszyli się szacunkiem i poważaniem okolicznych mieszkańców. Pielęgnowali grób - kurhan nieznanego powstańca. Opisana historia zachowała się do naszych czasów dzięki relacji ich kierowcy i stangreta. W 1944 roku w obawie przed kradzieżami i rekwizycjami, chłopi zabrali na przechowanie do swoich obór zarodowe bydło z hodowli dziedzica. Rodzinę Sachsów upamiętniono nazywając ich imieniem jedną z pobliskich ulic”44. Tuż po wojnie w Abramowicach na terenie dawnego majątku rozpoczęto przygotowania do uruchomienia szpitala psychiatrycznego. Organizację szpitala rozpoczęli we wrześniu 1944 roku dr Andrzej Ossendowski i Henryk Gałecki. Rejestrację pierwszych chorych rozpoczęto 20 stycznia 1945 roku. Okres intensywnej rozbudowy placówki to okres 1959-1972 oraz początek lat dziewięćdziesiątych45. W latach 1864-1954 Abramowice Kościelne należały do gminy Zemborzyce. W latach 1955-1972 wchodziły w skład gromady Głusk. W 1989 roku część gruntów tej wsi została włączona w granice administracyjne miasta Lublina.

ABRAMOWICE PRYWATNE

Abramowice Prywatne powstały na przełomie XIX i XX wieku. Pierwotnie ten obszar należał do dworu abramowickiego. Następnie w wyniku stopniowej parcelacji powstała tutaj nowa miejscowość. Abramowice Prywatne w 1921 roku liczyły 33 domy i 278 mieszkańców, w tym 1 prawosławnego46. Do 1954 roku Abramowice Prywatne należały do gminy Zemborzyc, następnie znalazły się w składzie gromady Głusk. W latach 1961-1965 w tej wsi zbudowano murowany budynek, w którym urządzono zlewnię mleka, sklep GS i klubo-kawiarnię47. Problemem wsi był brak dróg. Mieszkańcy sami musieli zbudować sobie drogi. W aktach gromadzkich z 1966 roku zapisano: W dalszym ciągu widzimy zapał społeczeństwa do budownictwa drogowego szczególnie na tym odcinku wyróżniły się i wyróżniają się takie miejscowości jak: Abramowice Prywatne, Wilczopole, które włożyły w budownictwo drogowe dużo pracy i środków pieniężnych (….). Od 1973 roku Abramowice Prywatne weszły w skład gminy Głusk. W 1989 roku część gruntów włączono do miasta Lublina.